Viyana – Prag doğumlu, yazı dili olarak Almanca’yı kullanan Franz Kafka, 40 yaşında öldüğünde çok az sayıda bitirilmiş ve yayımlanmış eser bıraktı aslında: Dava (1913), Dönüşüm (1915), Ceza Sömürgesi (1919), Bir Taşra Doktoru (1920), Kova Sürücüsü (1922). Ne yazık ki daha 1905’te, o yıllar için “amansız hastalık” sayılan veremin pençelerine düşme sürecine girer. Ölümünden sonra tanınıp ünlenecek olan Kafka, 1917 yılı Ağustos ayının bir gece yarısı kanama geçirdiğinde yapılan tetkiklerle, zamanında tedavi edilemeyen söz konusu akciğer tüberkülozu (veremi) çok net olarak tespit edilir. Neyse ki tedavi süreci olumlu yönde ilerler, birinci yılın sonunda yazarın sağlığı düzelmeye yüz tutar.
Fakat Kafka, 1918 sonbaharında bu kez İspanyol gribine yakalanır. Artık işi çok daha zordur. Grip, sadece birkaç hafta içinde zatürreye dönüşür. İspanyol gribi ve zatürrenin üst üste gelmesi, düzelmeye yüz tutan akciğer tüberkülozundaki iyileşmeyi sekteye uğratır. İyileşme belirtilerinin artık görülemez olduğu tüberküloz yıldan yıla gemi azıya alır. Kafka artık sık sık Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Almanya’daki sanatoryumlarda konaklamak zorunda kalmaktadır. Bu, özellikle tüberküloz hastalarının sağaltılmaları için hizmet veren birer sağlık kuruluşu olan sanatoryumlarda konaklama sürecinin ilki, 1924 yılının Mart ayına kadar devam eder.
1924 yılının başlarında henüz Berlin’de bir sanatoryumdayken, tüberküloz artık gırtlağa kadar yayılır. Bu, Kafka’nın yavaş yavaş konuşma becerisini yitirdiği, sınırlı yeme ve içme faaliyetinin büyük ağrılar içinde mümkün olabildiği yeni bir aşamaya geçiştir. Tedaviler sonuç vermeyince 1924 yılının Mart ayında, Berlin’i terk edip Prag’a döner ve bakımını ailesi -özellikle de kız kardeşi Ottla- üstlenir.
Prag’a dönüşünden kısa bir süre sonra (1924 yılı Nisan’ı başında) sanatoryumlarda tedavi edilme süreçlerinin ikincisi gündeme gelir. Bu kez kat edilecek yol, Avusturya’nın Aşağı Avusturya eyaletinin Piesting Vadisi’nedir. Anılan vadideki Pernizt adlı belediyeye bağlı Feichtenbach’da, dünya çapında tanınmaya başlamış bir akciğer sanatoryumu vardı çünkü. Sanatoryum, 1903-04 yılları arasında akciğer hastalıkları uzmanı Hugo Kraus ile Arthur Baer tarafınfan kurulmuştu. Ortaklardan Kraus, gırtlak ışınlaması için soğuk kuvars lambanın mucidi ve tasarımcısıydı da. Avrupa’nın dört bir yanından, Güney Amerika’dan (kahve plantasyon sahipleri) yakalandıkları vereme çareyi bu Wienerwald-Feichtenbach Sanatoryumu’nda arar olmuştu. Davos’taki sanatoryumlarla boy ölçüşen bir sağlık sığınağı!
Kafka’nın hayat arkadaşı Dora Diamant, bu günlerde de yazarı yalnız bırakmaz. Dönemin politik aktivist ve oyuncularından biri olan Polonya doğumlu Diamant, 21 yaşından itibaren Berlin’de yaşar, oradaki Yahudi Halk Evi’nde anaokulu öğretmenlik yapar. Dana sonra yaşamını Almanya’nın başka bir kentinde, Rostock’da sürdürür. İki simanın tanışmasına, Kafka’nın 1923’te Rostock’a tatile gelmesi vesile olur. Diamant 25, Kafka 40 yaşındadır. Birlikte yaşamaya karar verir ve Berlin’e yerleşirler. İşte Kafka, Avusturya’daki Wienerwald- Feichtenbach Sanatoryumu’na yatar yatmaz, Diamant da Berlin’den gelir. Sanatoryuma komşu bir çiftlikte oda kiralar. Kafka’ya editör, aranjör ve tecümanlık da yapan yazar, tiyatrocu ve müzik eleştirmeni Prag doğumlu Max Brod’a gönderdiği bir kartpoltalda şunu yazar: “Durum çok ciddi.”
Viyana’da ‘ölüm’ denen dehşete tanıklık günleri
Dr. Kraus da yaptığı muayeneler sonucu, gırtlak tüberküloz tanısını çok kesin bir şekilde koyar. Hastalık çok ilerlemiştir ve artık sadece semptomların hafifletilmesi için bir şeyler yapılabilirdi. Ameliyat mümkün değildir. Dr. Kraus, hızlı bir şekilde Kafka’nın başkent Viyana’ya sevk edilmesini önerir. Yağmurlu ve fırtınalı bir gün olmasına rağmen, 10 Nisan günü, üstü açık bir arabayla dört saatlik bir yolculuktan sonra Viyana’ya ulaştırılır Kafka. Dora Diamant, ‘koruyucu bir melek’ dikkat ve özeniyle -sert rüzgârdan korumak için bedenini ona siper ederek- onun bu yolculuğuna eşlik eder.
Kafka, Viyana’daki Allgemeinen Krankenhaus (AKH) adlı genel hastalıklar hastanesinin kulak-burun-boğaz kliniğine yatırılır. Kliniğin başında, Prof. Dr. Markus Hajek vardır. Gırtlak tüberkülozu ve buna bağlı olarak meydana gelen ses rahatsızlıklarının tedavi edilmesi, ilgili ameliyatların yapılmasında dönemin önemli bir kliniğidir bu. Fakat üzerindeki kıyafetlerle bile 50 kilogramın altına düşmüş Kafka, burada önemli bir sorunla yüz yüze kalır: Başka hastalarla aynı odaya konmuştur. Odadaki hastalar, bir bir Kafka’nın gözü önünde ölmektedir. Ölüm olaylarının her biri karşısında dehşete kapılır. Doktorların karşı çıkmalarına rağmen, o kliniği terk etmekte ısrar eder. Nisan ayı başında kayınbiraderi Karl Hermann ve Felix Weltsch ziyaretine gelirler. Gırtlağı şişmiş, yeme ve içmeden mecburen kesilmiş, hem açlık hem de susuzluk çeken Kafka, adına ‘ölüm’ denen dehşete tanıklık günlerine son verme ısrarını sürdürür.
Dora Diamant böyle bir sıkışma sürecinde ne yapması gerektiğine kafa yorarken, Kafka’nın bir tanıdığı devreye girer: Tüberküloza yakalandığı için tıp fakültesindeki yüksek öğrenimini yarıda bırakmış Robert Klopstock! Kafka’yla, 1921’de Slovakya’nın Vysoke Tatry kentine bağlı Tatranska Lomnica kasabasındaki bir sanatoryumda tedavi görürlerken tanışmışlardır. Diamant ve Klopstock’un ortak çabasıyla, Kafka hızlı bir şekilde Viyana’dan çok da uzak olmayan yeni bir sanatoryuma nakledilir.
Sessiz tedavi ve konuşma sayfaları dönemi
Kafka’nın yeni tedavi mekânı, 19 Nisan’dan itibaren Aşağı Avusturya eyaletinin Viyana’ya komşu kenti Klosterneuburg’a bağlı Kierling belediyesindeki Hofmann Sanatoryumu’dur artık. Viyana’ya sadece 12 km uzaklıkta. Tuna’nın akış yönüne karşı ve güneybatı kıyısında yaptığım uzun yürüyüşlerin, kısa bisiklet turlarının menzilinde. İşte bu Kierling belediyesinde Kafka’ya balkonlu ve bahçe manzaralı bir oda verilir. Hayat arkadaşı Dora Diamant’ın da misafir odalarından birinde kalmasına, yazar için yemek yapmasına izin verilir. Bu sanatoryumda, Kafka’ya sessiz tedavi uygulanır. Yazarla iletişim, ‘konuşma sayfaları’ şeklinde adlandırılır olan küçük kâğıt parçaları aracılığıyla kurulur.
Bu arada, Prager Presse’nin sabah baskısında, Türkçe’ye ‘Dikkati Dağıtılmış Bakış’ (Zerstreutes Hinausschauen) şeklinde çevrilebilecek öyküsü yayımlanmıştır. 20 Nisan’da ise iki farklı yayın organında iki öyküsüne yer verilir: Birine ‘Küçük Bir Kadın’ (Eine kleine Frau) adıyla Prager Tagblatt’ta, diğerine ‘Şarkıcı Josephine veya Farelerin Halkı’ (Josefine die Sängerin oder Das Volk der Mäuse) adıyla Prague Press’in Paskalya ekinde! Bunlar, Kafka’nın hayattayken yayımlattığı son çıkışları olur. O günlerde bir çıkış daha yapar, Dora Diamant’a evlenme teklif eder. Diamant bu teklifi tereddütsüz bir şekilde kabul edince, Kafka hemen babasına bir mektup yazar.
Fakat Kafka ile Diamant’ın beklediği bir cevap daha vardır. Her şeyi belirleyecek olan da odur. Sanatoryumdakilerin yanı sıra, -Kafka’nın tedavisine katılmak üzere- tamamı Viyana’dan gelen bir grup uzman doktor, yazarın sağlığıyla ilgili ne yazık ki olumsuz bir cevap vermek zorunda kalırlar. Kafka’nın en fazla üç aylık bir ömrü kalmıştır. Evlenme olayı gerçekleşmez. Bütün bunlar yaşanırken, Robert Klopstock bir kere daha devreye girer, Mayıs ayının ilk haftası içinde Kierling’e gelir, dostunun bakımında yer almak, Diamant’ın yükünü hafifletmek ister. Aynı günlerde, önce Kafka’nın en küçük kız kardeşi Ottla, birkaç gün sonra da kayınbiraderi Karl Hermann ve amcası Siegfried Löwy son bir ziyarette bulunurlar.
Kafka, 2 Haziran tarihli son mektubunda, anne ve babasından kendisini ziyaret etmemelerini ister ve 3 Haziran öğlen saatlerinde hayata veda eder. Ölüm nedeni, ‘açlık’ olarak geçer ilgili kayıtlara. Kafka’nın gırtlak yoluyla beslenmesi ona büyük acılar yaşatmıştır. ‘Parenteral beslenme’ henüz geliştirilmiş değildi, onu beslemenin başka bir yolu yoktur. Boğaz yoluyla herhangi bir besin alamadığı noktaya varmazdan önce, ‘Açlık Sanatçısı’ adlı öyküye başlamıştır. Cenazesi, trenle Prag’a götürülür. Dora Diamant ve Robert Klopstock da aynı trende seyahat eder. 11 Haziran’da Prag’daki Yeni Yahudi Mezarlığı’na defnedilir. 19 Haziran’da, Prag Sahnesi’nin (Prager Bühne) oditoryumunda, arkadaşı yazar, tiyatro ve müzik eleştirmeni Max Brod’un önayak olduğu bir cenaze töreni düzenlenir.
İlk Kafka derneklerinden biri Kierling’de kuruldu
Franz Kafka’nın ölümünden sonra, onun için veya onun adına yürütülen çalışmalar arasında, yazarın adını taşıyan dernekler de kurulmaya başlandı. İşte o derneklerin ilklerinden biri, 1979’da Kierling’de kurulan “Avusturya Franz Kafka Derneği” (Österreichische Franz Kafka Gesellschaft) idi. Kafka’yla ilgili arşiv oluşturma, araştırmalar yürütme veya destekleme, eserlerini tanıtmak ve hayata gözlerini yumduğu senatoryumda bir anı evi ve kütüphane oluşturmak gibi işlevlerle. Dernek, 1979’dan itibaren, Klosterneuburg Belediyesi ile iki yılda bir Franz Kafka Ödülü organize etti. 1983’te, söz konusu sanatoryumda bir Kafka anı evi ve kütüphane düzenledi. Anı evinde, yazarın son yıllarından fotoğraflar, notlar, belgeler, mektuplar, kartlar yer alıyor. Kütüphanede ise Kafka’nın eserlerinin çok sayıda dile çevrilmiş nüshaları ve onunla ilgili yazılan incelemeler, kitaplar herkesin yararlanmasına açık bir şekilde bulunduruluyor.
Dernek, 2001’den sonra on yılı aşkın bir faaliyetsizlik dönemine girdi. Maddi yetersizlik nedeniyle (2011’de) anı evi kapanmakla yüz yüze kaldı. Yeniden faal olma süreci, 2012’de mümkün oldu. Derneğin aksamış faaliyetleri, mali durum iyileştirilince yeniden gerçekleştirilmeye başlandı. Dernek belli bir program kapsamında konferans, okuma günleri, seminerler de düzenliyor şimdilerde.