HÜSEYİN A. ŞİMŞEK / Çıngıraklı Sokak*
Türkiye’den Avusturya’ya “misafir işçi” akınının ilk kafilesi, 15 Mayıs 1964 günü Viyana’ya ulaştı. Günümüzde 300 bin kişi civarında olan bu nüfus, etnik ve inanç aidiyetleri bakımından renkli bir görünüme sahip: Türkler, Kürtler, Araplar, Zazalar, Asurîler, Ermeniler; Sünnîler, Aleviler-Bektaşîler, Arap Alevileri (Nusayriler), Şiîler, Ortodokslar, Nasturîler… Doğal olarak bu çeşitlilik, ana dillerde de söz konusu: Türkçe, Kürtçe, Zazaca, Asurca (Aramice), Ermenice, Arapça…
Esasen 1964-76 yılları arasında yaşanan “misafir işçi” akınından oluşmuş, geniş aile zemininde ele alındığında dört kuşaklık bir Türkiyeli nüfus var Avusturya’da. Bu 300 bin kişi civarındaki nüfusun 113 bin kadarı, hâlâ Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıyken, geriye kalan üçte ikisi Avusturya vatandaşıdır. Dört kuşaklık bir tarihe sahip, göçmen veya göçmen arkaplana sahip bir kitlenin – Almanya’da olduğu kadar değilse de – sanat alanında da görünür olmaya başlaması kaçınılmaz: Sinema, müzik, edebiyat, resim; edebiyatta roman, öykü, şiir…
Peki Avusturya’nın çokdilli ortamında Türkçe şiirin konumu nedir? Kendine ne tür kanallar açabildi? Başlıca dört temel kanal ya da yöntem söz kunusu: Türkçe yazdığı şiirlerini Türkiye’de bastırıp Avusturya’daki şiirseverlere ulaştırmak, şiirlerini Avusturya’da Almanca ve Türkçe olarak aynı kitapta yayınlamak, Almanca-Türkçe hazırlanan iki dilli şiir antolojilerinde veya çokdilli şiir antolojilerinde yer almak. Bu dört temel kanal veya yönteme en az bir örnek vererek, konuyu bir ölçüde de olsa somutlaştırmak mümkün.
Avusturya’da yazılıp Türkiye’de Türkçe basılan şiirler
Trabzon-Sürmene doğumlu ve 1978’de üniversite öğrencisi olarak Avusturya’nın başkenti Viyana’ya gelmiş ve yerleşmiş Şerafettin Yıldız’ın “Bir Deniz Boyu Öteden” adlı şiir kitabı 1994’te Era Yayıncılık tarafından İstanbul’da yayımlandı. 2019’da ise Yıldız’ın “Aşk Yıpranırsa Yırtılırım” adlı şiir kitabı Ekin Sanat Yayınları arasında çıktı. Sadece Türkçe şiirlerin yer aldığı her iki kitap da Avusturya’daki Türkiye kökenli şiirseverlere ulaştırılmaya devam ediyor.
Bu güne kadar, biri Almanca seçki olmak üzere dört şiir kitabı okura ulaştırılmış ve 1998’den beridir yaşamını Viyana’da sürdüren Hüseyin A. Şimşek’in “Yüzünüz Karşı Duvar” adlı şiir dosyası 2001’de Tohum Yayınları tarafından İstanbul’da basıldı. Bunu 2019’da Ütopya Yayınları tarafından Ankara’da basılan “Temize Çeilmez Aşk” adlı şiir kitabı izledi.
İstanbul doğumlu, Haydarpaşa Lisesi ve İTÜ İşletme Mühendisliği Bölümünü bitirdikten sonra Avusturya’ya yerleşmiş Sadık Akfırat şiirlerini 1991’den itibaren Beyaz Manto, Edebiyat ve Eleştiri adlı dergilerinde yayımlatmaya başladı. Daha sonra o şiirlerin belli bir kısmından “Bozuk Şiirler” adlı bir dosya hazırladı. Bu dosya, Öteki-Siz Yayınevi tarafından 2002’de İstanbul’da basıldı.
Avusturya’da basılan Almanca-Türkçe iki dilli şiir kitapları
Edebiyat çalışmalarını Türkçe-Almanca sürdüren ve bugüne kadar şiir, öykü ve roman türü kitaplara imza atmış (yukarıda da sözünü ettiğimiz) Şerafettin Yıldız, ilk şiir kitabını 1989’da Almanca-Türkçe yayımlattı. Söz konusu bu iki dilli bir şiir dosyası “Meine rotzige Hoffnung – Sümüklü Umudum” adıyla, 1989’da Apfel Verlag (Apfel Yayınevi) tarafından Viyana’da basıldı.
Samsun-Çarşamba kökenli bir ailenin çocuğu olarak İstanbul’da dünyaya gelen Seher Çakır, “misafir işçi” kitlesi içinde yer alan ailesi tarafından on iki yaşında bir çocukken Avusturya’ya getirildi. O günden itibaren yaşamını Viyana’da sürdüren Çakır’ın da ilk yayımlanan eseri, Almanca-Türkçe olmak üzere iki dilli şiirlerin yer aldığı bir dosya oldu. Bu kitap, Almanya’da faaliyette olan Verlag Hans Schiler adlı yayınevi tarafından basıldı. “Mittwochgedichte” (Çarşamba Şiirleri) başlığını taşıyan kitap iki dilliydi ama, kapağında sadece Almanca isim yer aldı. Seher Çakır sonraki kitap çalışmalarında öykü tarzına ağırlık verdi, iki kitabı daha yayımlanmış bulunuyor.
Almanca-Türkçe şiir antolojileri
Türkçe şiirin Avusturya’daki yayımlanma ve okura ulaştırılma kanallarından biri de antolojiler. Böyle bir iki dilli anroloji “heim.at“ adıyla EYE Literaturverlag (EYE Edebiyat Yayınevi) tarafından 2004’te basıldı. Bu antoloji, Türkiye’den ilk “misafir işçi” alımına başlanmasının 40. yılında hazırlandı ve basıldı. Almanca-Türkçe olmak üzere ardı ardına sıralanan şiirlerde yirmiye yakın farklı imza var. Daha önce en az bir şiir kitabı (Türkçe, Türkçe-Almanca ya da Almanca) yayımlanmış şairlerden üç kişi görüyoruz bu antolojide: Sehe Çakır, Hüseyin A. Şimşek ve Şerafettin Yıldız.
Yayınevi EYE Literaturverlag’ın kurucusu Gerald Kurdoğlu Nitsche, Tirol eyaletinin Landeck kentinden bir öğretmen ve ressam. İki farklı zaman diliminde (1978-80 ve 1993-1999 arasında) İstanbul’daki St. Georgs-Kolleg’de de (Avusturya Lisesi) görev yaptı. Avusturya’daki azınlık toplulukların edebiyatına güçlü bir dayanışma içinde olan ırkçılık karşıtı bir aktivist aynı zamanda.
Çokdilli antolojilerde Türkçe şiirler
Türkçe şiirlere yer verilen çokdilli şiir antolojilerine vereceğimiz örneğin genel yayın yönetmeni de Gerald Kurdoğlu Nitsche. Bu „Österreichische Lyrik und kein Wort Deutsch“ („Yeni Avusturyalı Şiiri – Tek Kelime Almanca Yok”) adlı antolojinin ilk basımı 1990’da yapıldı. İlk basımda yerli azınlıklardan şairlerin iki dilli şiirlerine yer verildi. Yahudi, Sloven, Macar, Hırvat, Roman gibi şairlerin şiirleri hem kendi ana dillerinde hem de Almanca yayımlandı. Söz konusu antolojinin 2008’de yapılan yeni baskısıya ise Türkiye kökenli göçmen şairlerin de içlerinde yer aldığı, ama çok sayıda farklı ülkeden gelmiş “yeni azınlıklar”dan şairlerin ana dillerinden şiirler alındı. Toplam 32 farklı ana dilden şiirler Almanca çevirileriyle birlikte basıldı.
Türkiye kökenli göçmen şairlerin şiirleri Türkçe, Kürtçe-Kurmanci ve Zazaki-Kırmancki dilleri ve Almanca çevirileriyle girdi antolojiye. Seher Çakır, Kundeyt Şurdum, Şerafettin Yıldız, Haydar Zeki Türkçe-Almanca; Hüseyin A. Şimşek Almanca-Türkçe ve Almanca-Zazaki; Kıynet Aslan, Kadil Sel Almanca-Kürtçe şiirlerine yer verilen şairlerden bazıları.
*Kaynak: Çıngıraklı Sokak (Aylık Şiir Gazetesi), 31 Aralık 2024, Yıl: 2 Sayı: 24, s. 5